Praca badawcza

Tematyka

Praca badawcza uczestnika OB może dotyczyć dowolnego problemu biologicznego. Prace dotyczące jedynie zagadnień o charakterze chemicznym, fizycznym lub geograficznym będą dyskwalifikowane. Praca może mieć charakter obserwacyjny lub doświadczalny. Wysoko oceniane są prace twórcze, prezentujące oryginalne podejście autora do badanego zagadnienia, rozwiązujące nowy problem badawczy.

Podstawą pracy badawczej muszą być doświadczenia, obserwacje lub analizy wykonane przez ucznia osobiście i samodzielnie, w terenie, w domu lub w pracowni szkolnej. Praca, w której uczeń nie wykonał samodzielnie i własnoręcznie części praktycznej (doświadczenia, obserwacji lub analiz), a jedynie dokonał przeglądu cudzych lub swoich wcześniej uzyskanych wyników nie może być podstawą pracy badawczej.

Praca badawcza musi być wykonana z wykorzystaniem materiałów i środków dostępnych w domu, pracowni szkolnej lub bezpośrednio w terenie. Zabronione jest wykonywanie prac badawczych w ośrodkach naukowych i innych instytucjach prowadzących badania naukowe.

W pracy badawczej niedopuszczalne są doświadczenia z użyciem:

1. zwierząt kręgowych lub człowieka w tym hodowli komórek w warunkach in vitro, utrwalonych preparatów oraz wydzielin, włosów, zębów, krwi itp.;
2. organizmów pasożytniczych, chorobotwórczych lub potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka lub zwierząt (np. grzybów pleśniowych, niezidentyfikowanych szczepów bakterii);
3. organizmów objętych ochroną gatunkową;
4. organizmów zawierających lub produkujących związki halucynogenne lub odurzające za wyjątkiem drożdży piekarniczych (Saccharomyces cerevisiae) wytwarzających alkohol etylowy;
5. antybiotyków i innych leków dostępnych na receptę.

Niedopuszczalne są także prace prowadzące do uszkodzenia, bezsensownego cierpienia lub śmierci badanych zwierząt oraz skutkujące niszczeniem naturalnych zbiorowisk roślinnych.

W trakcie doświadczeń nie wolno wykorzystywać substancji niebezpiecznych, trujących ani zagrażających środowisku. Po zakończeniu doświadczeń należy zadbać o właściwą utylizację odpadów, tak aby uniknąć zagrożenia dla ludzi i środowiska.

Wybór tematyki choćby częściowo niezgodnej z zasadami lub na granicy zakazanych zagadnień może doprowadzić do dyskwalifikacji pracy badawczej na każdym etapie zawodów. Zalecane jest konsultowanie zarówno tematu, jak i zakresu zaplanowanej pracy badawczej z KO przed deklaracją tematu pracy badawczej.

Praca badawcza musi być zgodna z obowiązującym prawem. W przypadku ponownego startu w zawodach OB Uczestnik zobowiązany jest wykonać każdorazowo NOWĄ pracę badawczą.

Wykonanie pracy badawczej

Zasady prowadzenia doświadczeń

Punktem wyjścia dla pracy doświadczalnej jest postawienie hipotezy roboczej, wymagającej przetestowania. W pierwszym etapie należy stwierdzić zachodzenie badanego zjawiska, następnie dokonać jego charakterystyki ilościowej, a w końcowym etapie – poznać i opisać jego mechanizmy. Należy pamiętać, że podstawowe warunki wiarygodności uzyskanych wyników to:

• dostateczna liczba powtórzeń doświadczenia, pozwalająca na statystyczne opracowanie uzyskanych wyników;
• prawidłowe dobranie warunków doświadczalnych i kontrolnych;
• zachowanie powtarzalnych warunków przez cały czas prowadzenia doświadczeń.

Zasady prowadzenia obserwacji

W pracach o charakterze obserwacyjnym istotne jest, aby prowadzone przez ucznia badania nie prowadziły do zniszczenia środowiska naturalnego, wypłoszenia zwierząt czy zakłócenia spokoju obserwowanych organizmów. Również w takich pracach ważne jest zgromadzenie wystarczającego materiału badawczego, a liczba powtórzeń i warunki obserwacji musza być dobrane w zależności od problemu badawczego. Obserwacje mogą mieć charakter inwentaryzacyjny (np. opis fauny lub flory jakiegoś środowiska) lub prowadzić do uogólnień dzięki wykryciu korelacji pomiędzy zjawiskami (np. współwystępowanie pewnych gatunków).

Niezależnie od tematyki wysoko oceniane są prace, w których cześć praktyczna (doświadczalna lub obserwacyjna) została prawidłowo zaplanowana, rzetelnie wykonana i jasno zanalizowana.

Zasady analizy danych

Dopuszczalne są prace, które nie polegają na wykonywaniu doświadczeń ani prowadzeniu obserwacji, ale poddają analizie wyniki uzyskane przez inne osoby pod warunkiem, że taka analiza rozwiązuje nowy, oryginalny problem badawczy (nie stanowi wyłącznie przeglądu lub odzwierciedlenia dotychczasowego stanu wiedzy).

Opracowanie wyników

Obowiązkiem Uczestnika w trakcie wykonywania pracy badawczej jest gromadzenie wszystkich uzyskiwanych wyników i dokumentowanie obserwacji w zeszycie laboratoryjnym lub w formie elektronicznej. Wszystkie bezpośrednie wyniki powinny być przechowywane w trwałej i czytelnej formie, tak aby możliwa była ich ponowna analiza i przedstawienie Komisji Egzaminacyjnej podczas obrony pracy. Po zakończeniu badań wskazane jest statystyczne opracowanie wyników, przygotowanie tabel i wykresów. Jeżeli praca obejmuje zgromadzenie dodatkowych wyników w postaci kolekcji, okazów itp., możliwe jest przedstawienie jej podczas obrony pracy.

Przedstawienie wyników pracy badawczej

Forma złożenia pracy

Uczniowie powinni przygotować zestawienie wyników zgodnie ze wzorem opisanym poniżej.

1. Forma pracy: plik PDF z maksymalnie trzema stronami formatu A4 (orientacja pionowa). W pracy nie wolno stosować czcionek mniejszych niż 11 pkt. Tekst musi być krótki (maksymalnie 1000 wyrazów), precyzyjny i jednoznaczny. Praca oprócz części nagłówkowej zawierającej tytuł, imię i nazwisko autora, klasę, nazwę szkoły oraz imię i nazwisko opiekuna składa się ze streszczenia, wstępu, opisu materiałów i metod, wyników, dyskusji i spisu literatury.
2. Część tytułowa: zawiera jasno sformułowany tytuł, ściśle odpowiadający tematyce pracy.
3. Streszczenie i wstęp: zawierają zwięzłe omówienie wyników i głównych wniosków pracy, a w krótkim wstępie przedstawia podstawowe założenia i jasne uzasadnienie celowości podjętych badań.
4. Materiał i metody badań: zawierają opis badanych obiektów i zastosowanych metod badawczych. W przypadku prac prowadzonych w terenie należy opisać położenie terenu (warto dołączyć mapę), daty pobrania materiału. W pracach laboratoryjnych należy podać charakterystykę i pochodzenie badanych organizmów, krótko opisać zastosowane metody badawcze i wykorzystaną aparaturę. Cennym sposobem przedstawienia metodyki badań jest schemat lub fotografia, jednak muszą one być czytelne i dobrej jakości.
5. Wyniki: w tej części pracy nie wolno zamieszczać surowych danych, szczegółowych obliczeń, ani żadnych zbiorów, kolekcji, czy też zielników. Uzyskane wyniki muszą być przedstawione w zwięzłej, syntetycznej i przejrzystej formie, np. wykresów lub schematów. Każdy rysunek musi spełniać kryterium samoobjaśnialności, tzn. posiadać tytuł i czytelną formę. Dodatkowa dokumentacja w postaci zdjęć, kolekcji, czy dziennika obserwacji może być przedstawiona podczas obrony pracy.
6. Dyskusja: stanowi podsumowanie pracy oraz interpretację uzyskanych wyników w odniesieniu do danych z cytowanego piśmiennictwa.
7. Spis literatury: zawiera ponumerowaną listę wszystkich pozycji cytowanych w pracy, zamieszczonych w porządku alfabetycznym nazwisk pierwszych autorów.

Recenzja pracy badawczej

Praca badawcza podlega ocenie formalnej na etapie szkolnym. Przed zawodami centralnymi wykonywane są dwie niezależne recenzje każdej pracy.

1. Zgłoszenie tematu pracy badawczej (w systemie elektronicznym) jest warunkiem niezbędnym do przystąpienia Uczestnika do zawodów I stopnia (szkolnych).
2. Zgodność tematyki pracy badawczej z regulaminem OB i obowiązującym prawem w Polsce oraz zdeponowanie pracy w formacie PDF (w systemie elektronicznym) jest warunkiem niezbędnym, aby Uczestnik posiadający odpowiednią liczbę punktów z testu na etapie szkolnym ukończył ten etap i uzyskał kwalifikację do II etapu zawodów (okręgowego).
3. Praca badawcza Uczestników zakwalifikowanych do III etapu zawodów (centralnego) podlega pełnej ocenie merytorycznej. Każda praca recenzowana jest przez co najmniej dwóch niezależnych recenzentów, a następnie omawiana przez członków Komisji Egzaminacyjnej przed zawodami centralnymi, czego wynikiem jest holistyczna recenzja pracy badawczej. W czasie zawodów centralnych Uczestnik broni swoją pracę przed Komisją Egzaminacyjną.

Recenzje są recenzjami niezależnymi, a nie weryfikacją recenzji poprzedniej!

Punktacja za poszczególne elementy pracy wpisywana jest przez recenzenta do formularza recenzji. Recenzent musi ustosunkować się do każdego z kryteriów oceny, uzasadniając liczbę wystawionych punktów. Recenzja holistyczna polega na syntetycznym ujęciu największych zalet oraz wad pracy bez szczegółowej analizy poszczególnych elementów pracy.